پله پله از فرش تا عرش گنبد شیخ لطف الله - ورزش و تندرستی

به گزارش ورزش و تندرستی، خبرنگاران/اصفهان در دفتر پایگاه دنیای نقش دنیا، واقع در عالی قاپو با حضور اصحاب رسانه، معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان، مدیر پایگاه دنیای میدان نقش دنیا و هم چنین مشاور رسانه ای اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان جلسه ای برگزار گردید تا رسانه از نزدیک حکایت کند که حال گنبد شیخ لطف الله چگونه است.

سکانس اول؛ سلام بر شکوه

میدان دنیای نقش دنیا و احساس تعلیقِ آن مرا می برد به دنیایی غیر از آنچه اکنون است. هر بار به این صحن باشکوه وارد می شوم ابتدا اندکی می ایستم، چشم ها را می بندم و بی محابا نفس می کشم... اگرچه این روزها هوای آلودۀ این شهری که هنوز نمی دانیم آن را صنعتی بنامیم یا گردشگری، نفسمان را بند آورده اما گویی آسمان هم به هوای دیدن میدان نقش دنیا، غبار را پس می زند. چشم باز می کنم و قدم می زنم و یکی یکی می گذرم از حجره هایی که باید صندلی استادان صنایع دستی مان باشند و چونان نمایشگاه و موزه ای فاخر اما افسوس... قرارمان ضلع غربی میدان و حضور در بنای عالی قاپو است اما موضوع درباره بنای شرقی است، گنبد مسجد شیخ لطف الله... سلام بر شکوه...

سکانس دوم؛ دفتر پایگاه دنیای میدان نقش دنیا: عالی قاپو

علی محمد فصیحی، مشاور رسانه ای اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان با بیان اینکه این جلسه برای برطرف ابهامات و ارائه گزارشی از فرایند مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله برگزارشده است، می گوید: این مرمت آن قدر خوب و قوی اجرا شده که احتیاج دیدیم در خصوص آن شفاف سازی انجام گردد.

قبل از ریزش کاشی ها پیش دستی کردیم

در ادامه، ناصر طاهری، معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان با بیان اینکه اگر حساسیتی دارید که البته به جاست ما آن را با جان می پذیریم، اظهار می نماید: اگر در اصفهان کار خوب انجام می گردد و با همه جای ایران فرق دارد یکی از مهم ترین دلایلش حساسیت متخصصان و دلسوزان حوزه میراث فرهنگی و سایر بخش ها است و ما نیز متوجه این حساسیت ها و اهمیت حفظ آثار تاریخی مخصوصاً آثار دنیایِ خود هستیم و این مراقبت و توجه را نسبت به آن ها داریم، هرچند که محدودیت های زیادی هم داریم.

او ادامه می دهد: آقای حجت رئیس ایکوموس ایران گفته اند میراث در مرمت دنبال نازل ترین قیمت است، اما اتفاقاً ما می گوییم هر کاری را باید متناسب با وزن و اندازه و شأن خودش ببینیم و هیچ وقت نباید یک اثر ثبت دنیای در محدودۀ میدان نقش دنیا را با اثری دیگر یکی کنیم. البته ما صرفه و صلاح دولت را در نظر می گیریم اما نه برای اثری مانند مسجد شیخ لطف الله.

طاهری اعتقاد دارد: مهم ترین مسئله این است که اگر کسی از ما پرسید چه کسی دارد روی این اثر ثبت دنیای کار می نماید که در حال مرمت آن هستید، ما جوابگو باشیم. این آثار از بزرگ ترین آثار ما هستند و باید جوابگو باشیم. شما وقتی می خواهید یک عمل جراحی ساده انجام دهید بسیار تحقیق می کنید که نزد کدام پزشک بروید و برایتان هم مهم نیست که او مبلغ بیشتری بگیرد، بلکه این موضوع برای شما مهم است که به او و کارش اطمینان داشته باشید؛ ما نیز این حساسیت را در همین مقیاس نسبت به آثار تاریخی داریم، همه آثار برای ما اهمیت دارند ولی اثری که روی آن نظارت دنیای وجود دارد و در حوزه ثبت دنیای است برای ما هم اهمیت بیشتری دارد به همین دلیل پروژه مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله جزو معدود پروژه هایی است که با همه محدودیت ها به سمت ترک تشریفات آن رفتیم، یعنی این طور نبود که بگوییم هر کسی که برندۀ مناقصه شد آن را انجام دهد ازاین رو شروطی داشتیم و به مرمت های گذشته این بنا هم توجه شد.

معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان می افزاید: این پروژه شاید از معدود پروژه هایی است که ما کاملاً مرمتی یعنی کاملاً با حساسیت های اصول مرمت در یک بنای تاریخی با آن برخورد کردیم.

طاهری با بیان اینکه هر اثر تاریخی مخصوصاً تزئینات و به ویژه گنبد شیخ لطف الله و مسجد امام دورنمای خاصی دارند و از دور کلیت آن چشم نواز است اما وقتی نزدیک می شویم متوجه شرایط ترک های گنبد می شویم و نباید منتظر باشیم که بریزد و بعد برای آن فکر کنیم، می گوید: گنبد مسجد شیخ لطف الله از بناهایی بود که ما قبل از ریزش کاشی هایش پیش دستی کردیم و وارد مرمتش شدیم. این پروژه کاملاً با برنامه و علمی پیش رفت و همۀ ما چون می دانستیم کاری کاملاً علمی در حال اجرا است اصلاً نگران نقدها نبودیم. با هر کاری وقتی شفاف و روشن برخورد گردد قطعاً نظرات همسوی مخاطبان را خواهد داشت اما اگر واقعاً احتیاج باشد کار دیگری انجام دهیم حتماً این کار را خواهیم کرد.

هرلحظه محتمل است کاشی ها بریزد

فریبا خطابخش، مدیر پایگاه دنیای میدان نقش دنیا با بیان اینکه در این مدت که مسئولیت پایگاه را به عهده داشتم حساسیت خاصی روی تک تک مرمت هایی داشتم که در هریک از بناهای این میدان اجرا شده و شاید درگیری های خیلی زیادی هم روی این موضوع داشتم تا بهترین پیمانکار و بهترین کار روی این بناها انجام گردد و بامطالعه باشد، می گوید: در خصوص انتخاب پیمانکار پروژه های ثبت دنیای حتماً باید ما با مدیریت پایگاه ثبت دنیای هماهنگ باشیم و درباره گنبد مسجد شیخ لطف الله هم این همکاری وجود داشت؛ ضمن اینکه معاون میراث فرهنگی کشور هم حتماً باید در جریان پروژه باشند و ما گزارش کامل را قبل از شروع، ارائه می دهیم و عملیات این پروژه مورد تائید بوده است.

او شروع ماجرای مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله را چنین توضیح می دهد: در فروردین ماه 1397 قسمتی از گریو این مجموعه که مربوط به دوره پهلوی است دچار ریزش شد و آنالیز ها نشان داد که زیرسازی این گریو دچار مشکل شده است. موضوع این است که وقتی باران روی بنای تاریخی می آید مصالح آب را جذب می نمایند و موقع شب هوا خیلی سرد شده و درنتیجه آب یخ می زند و یخ، حجم زیادی را اشغال نموده و باعث یخ بُر شدن مصالح زیر و روی کار می گردد یعنی هم کاشی ها دچار این مشکل شده بودند و هم مصالحی که برای زیرسازی کاشی استفاده شده بود.

خطابخش ادامه می دهد: برای مرمت گریو، طرح برداری آن انجام و تمام قطعات کاشی شماره گذاری شد. قالب کتیبه و گریوِ گنبد زده شد و کاشی ها بعد از شماره گذاری به همان طرحی که در بالا اجراشده بود هم کتیبه هم گریو گنبد روی قالب چیده شد. کار خیلی سختی است که قطعه قطعه کاشی ها پایین بیاید. همان کاشی ها بعد از تمیزکاری و اسیدزدایی و شستشو درجای خودش نهاده شد. بعد از سازو کشی پشت کار گچ زده و درنهایت زیرسازی فرسودگی تراشیده و زیرسازی جدیدی انجام شد و کاشی ها سر جای اصلی خودش برگردانده شد. زمانی که ما گریو را شروع کردیم فرصتی بود که گنبد را هم آنالیز کنیم من از آقای رضایت خواستم داربست را بالاتر ببرند و خودشان استادکار هستند و تخصصشان از ما خیلی بیشتر است و سال ها بر روی بناهای تاریخی کار می نمایند.

او ادامه می دهد: آقای رضایت بعد از آنالیز گفتند که گنبد خیلی مشکل پیدانموده و هرلحظه محتمل است کاشی ها بریزد و اگر تا حالا نریخته چند علت داشته است، یکی اینکه برف سنگینی نداشتیم، دیگر اینکه کاشی های گنبد که زمینه اش آجر است ریشه دار و بلند است و یاری می نماید که ریزش آن کمتر باشد اما اگر ریشه های کمتری داشت گنبد صد درصد در این مدت ریزش داشت.

مرمت کامل گنبد در دوران پهلوی

مدیر پایگاه دنیای میدان نقش دنیا مراحل مرمت گنبد را چنین توضیح می دهد: ابتدا اسکن لیزر کاملی از گنبد انجام شد تا ترک گنبد و خود گنبد به دست بیاید و سپس آنالیز روی گنبد از روی داربست انجام شد که نه بندی وجود داشت و نه زیرسازی. ما باید هر روز گنبد را آنالیز کنیم و کاشی هایی که ریخته شده را جمع آوری کنیم و غیرممکن است هر روز کاشی نریزد یعنی درزها کاملاً باز است و هیچ آبی از روی گنبد پایین نمی آید بلکه به خورد کاشی ها می رود. زمانی که بارندگی می شد من می دیدم که گنبد کاملاً خیس است و شاید دو سه روز همان طور بماند و رطوبت کاملاً به کاشی ها و سطح زیرین کاشی ها نفوذ می کرد ولی نمی دانستم در این حد فاجعه بار است.

خطابخش با بیان اینکه سال 1313 تا 16 در دوره پهلوی کار مرمتی روی گنبد شیخ لطف الله اجرا شده ولی مصالحی که برای زیرسازی استفاده شده نخاله بوده و حتی از کاشی های اضافه هم در زیرسازی کار استفاده شده و همین باعث تخریب زیرسازی کار شده است، تصریح می نماید: تصاویری وجود دارد که قالب یکی از ترک ها برداشته و مرمت شده ولی بقیه گنبد به صورت موضعی مرمت شده است اما کار اصولی روی گنبد انجام نشده بود.

او می افزاید: در مرمت اخیر، ترک گنبد بر اساس اسکن لیزر، قالب گیری شد، این مسئله هم اهمیت زیادی دارد که مهم ترین مرحله در مرمت گنبد، ساخت قالب است که بتوان این قالب را هم اندازه و بر مبنای فرم گنبد دقیق درآورد. به نظر من هیچ کس در اصفهان جز استاد رضایت از عهدۀ این کار برنمی آید و ایشان این قالب را به نحو احسن درآوردند. روی قالب گنبد طرح برداری شد و طرح روی قالب پیاده شد؛ اما با توجه به اینکه در شرایط بارندگی و آفتاب کار کردن در فضایی پشت مسجد شیخ لطف الله مناسب نبود تصمیم گرفتیم تا زمانی که تمام ترک های گنبد کار می گردد سازۀ موقت روی قالب گنبد ایجاد کنیم تا قالب هم از بین نرود.

مسئول دفتر مرمت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان با تأکید بر اینکه 95 درصد کاشی های ترک مرمت شدۀ گنبد همان کاشی اصل صفوی است و چیزی اضافه نشده بلکه آنچه اضافه شده کاشی هایی است که ریخته یا تخریب و دیگر قابل استفاده نبوده است، ادامه می دهد: تمام کاشی ها در بالا یکی یکی شماره گذاری و دانه دانه جمع آوری و پایین آورده شد تا عملیات شستشو و پاک سازی و اسیدزدایی روی تک تک آن ها انجام و یکی یکی روی قالب نصب گردد. با توجه به اینکه الان آن شیوه کاشی به صورت ریشه دار زده نمی گردد کاشی ها با آجرهای زمینه برداشته شد ضمن اینکه زیرسازی کار مشکل داشت و حتی مشکل زیرسازی ها بیش از مشکل کاشی ها بود.

باافتخار می گوییم که ما کاشی ها را عوض نکردیم

خطابخش با مخالفت در خصوص ارائه طرح های مرمت قبل از اجرای مرمت، می گوید: برای پروژه های مرمتی ارائۀ طرح مرمت قبل از اجرا امکان ندارد چون بعضی وقت ها با چیزی روبرو می شویم و می بینیم طرح باید 180 درجه تغییر کند، به همین دلیل طراحی و اجرای مرمتی باید هم زمان باشد، مهندس ناظر و اجرا در پروژه های مرمتی باید هم زمان باشد. باید هم زمان کاشی را برداریم و ببینیم در زیر چه اتفاقی افتاده و اگر احتیاج بود کاشی برداشته گردد آن را برمی داریم و اگر احتیاج نیست یک دوغاب گچ روی کاشی هم می زنیم.

استاد رحمت الله رضایت که حضورش در این جلسه وزنه ای سنگین است و سکوتش بجاست، هرزمان با سخنی تأمل آمیز در مصاحبه وارد می گردد و این بار تأکید می نماید که ما لای بندها را خالی نموده و گچ می مالیم، کف مال می کنیم تا بعد از شستن طبله نکند، پوسته نکند و اکنون گنبد ذره ای بار سنگین ندارد.

و در ادامه خطابخش می گوید: بعد از بندکشی دوغاب گچی روی کار زده و سه رج پکُفته کاری شد، سازو کشی انجام شد و نهایتاً زیرسازی گنبد آماده شد. به دلیل اینکه بردن قالب با آن وسعت در بالا امکان پذیر نیست، با استفاده از نوارهایی به صورت گِل پارچه بری می نمایند و تقسیم بندی ها روی قالب گنبد انجام شد و دوغاب گچ روی کاشی ها زده شد و با استفاده از همین گل ها پارچه بری انجام و روی گنبد نصب شد. تمام پارچه های کاشی های معرق روی گنبد چیده شد و یک دوغاب کامل گچی روی کار داده می گردد. کاشی ها هم با آب و الکل پاک سازی و اسیدزدایی شدند. البته وقتی که ترک جدا شد قسمت هایی از کاشی ها ریخت که در پایین شماره گذاری شد و آقای رضایت قسمت های دیگر روی گنبد را گچ زدند تا شروع ترک بعدی بیشتر از این نریزد و اگر خط هایی وجود دارد ترک هایی است که هنوز مرمت نشده اند.

مدیر پایگاه دنیای نقش دنیا با بیان اینکه مرمت هر ترک گنبد به صورت مفید هشت ماه زمان خواهد برد، تصریح می نماید: گنبد مسجد امام نسبت به شیخ لطف الله بزرگ تر و هر ترک ارتفاع بیشتر و کاشی های بیشتری دارد اما کاشی های آن جدید است و برای مرمت آن احتیاج نیست کاشی ها را پایین بیاوریم. اما کاشی های صفوی شیخ لطف الله دانه دانه پایین آمده و تمیز شده و دلیل اصلی اینکه آن ها را دانه دانه پایین آوردیم این بود که کاشی های صفوی حفظ گردد چون کاشی هایش قابل برگشتن بود و اصول مرمت همین است. اگر می دیدیم کاشی ها ازنظر زیرسازی مشکل ندارند فقط بندکشی می کردیم و یک دوغاب رویش می زدیم؛ ضمن اینکه چون تخصص من تزئینات است با اطمینان می گویم تمام این کاشی ها اسیدی است و اگر آن ها را جداگانه پایین نمی آوردیم شاید در آینده هیچ کاشی و لعاب دیگری نداشتیم، البته کاشی ها خواهی نخواهی به مرورزمان از بین می رود و شاید زمانی برسد که مجبور شوند کاشی ها را با کاشی های جدید اما با همین نقش عوض نمایند ولی الان باافتخار می گوییم که ما کاشی ها را عوض نکردیم و عمر دویست ساله به این گنبد دادیم.

احتیاجی به سبک سازی نبود

سپس مهدی رضایت، پیمانکار پروژۀ مرمت کاشی های گریو و یک ترک گنبد مسجد شیخ لطف الله با بیان اینکه سازه های بنّایی مورد تائید آیین نامه زلزلۀ کشور هستند، می گوید: گنبد مسجد شیخ لطف الله شامل دو بخش سازه ای و تزئینات است و خوشبختانه بهترین و قوی ترین بخش سازه ای را دارد. وقتی ما نخاله ها و ترک را برداشتیم دیدیم یک گنبد آجری کاملاً سالم و بدون ترکی باقی است و با توجه به اینکه بستر اصلی بندکشی شده بود به احتمال زیاد چندین سال این گنبد با نمای آجری دیده می شده است و خود بستر گنبد مشکل سازه ای نداشت. اینکه ما می گوییم بناها باید سبک سازی شوند یعنی چه بناهایی و کجا و چرا می گوییم سبک سازی؟ پاسخ این است که نیروی زلزله وابسته به وزن است. گنبد شیخ لطف الله 400 سال با این وضع بوده و ما اگر باربرداری یعنی سبک سازی می کردیم تنش ها از قسمت هایی برداشته و به قسمت هایی افزوده می شد و تعادل وزنی بنا از بین می رفت.

تنها کاری که ما کردیم این بود که نخاله ها را جمع آوری و آمارگیری می کردیم و حتی مصالح ورودی به کارگاه هم آمارگیری می شد تا وزن گنبد تغییری نکند چراکه بنا ثابت است و روی پا ایستاده و باید حفظ گردد و ما نه این وزن را کم کردیم نه زیاد و اصلاً دلیلی نداشت که این بنا سبک سازی گردد چراکه در تعادل کامل است، اگرچه فرورفتن سطح آب های زیرزمینی موجب شده که این بنا کاملاً یکنواخت نشست داشته باشد اما گنبد ترک جانبی نداشته و نشست همگن و یکنواخت دارد و دلیلی ندارد که ما این تعادل را از بین ببریم.

براقی رنگ ها با باران پیدا می گردد

او با اشاره به تضاد رنگی موجود میان قسمت مرمت شده و سایر قسمت ها، تصریح می نماید: این تضاد رنگی با باران پاک می گردد. وقتی داریم نمای آجری بند می کشیم یا حتی وقتی در کاشی ها و سرامیک های نو در سرویس های بهداشتی بندکشی می نمایند با ذرات نانو طرف هستیم و این ذرات به کل بدنه پخش می گردد. در خصوص ترک گنبد این مسجد نیز کل ترک دوغاب داده شده و ما باید این کار را می کردیم تا از نفوذ آب جلوگیری گردد اما به مرورزمان با سه چهار دفعه باران این ذرات که روی کاشی هاست شسته می گردد و براقی رنگ ها پیدا می گردد چراکه ما چیزی را عوض ننموده ایم و کاشی از هرجایی برداشته شده در جای خودش گذاشته شده است؛ یعنی حتی اگر بین دو کاشی فاصله بوده الان هم هست. این دوغاب را نمی توانیم بشوییم چون پشت آن هم دوغاب گچ ریختیم و خیس است و گچ باید 28 روز طول بکشد تا به مقاومت اصلی خود برسد یعنی اگر من آن را به گچ کشته تبدیل کنم دوباره به کار زخم می دهم. این تضاد رنگی را با پیراهن شسته شده مقایسه کنید، وقتی پیرهن خود را می شویید رنگ آن با یک ساعت قبلش فرق دارد و این نشاند دهندۀ این نیست که رنگش رفته است بلکه تمیز شده و الان این ترک گنبد هم ترک تمیز شده است. متریال و یا جای کاشی ها عوض نشده که دو رنگ شده باشد و تمیزکاری آن هم به صورت کاملاً علمی با آب و الکل و اسیدزدایی اجرا شده است.

در این میان طاهری، معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان می گوید: بارها رخ داده چه در مسجد جامع چه ساروتقی و چه بسیار مساجد دیگر که گنبد آجری آن ها و کاشی های روی گنبد در زمان بعدتری اجرا شده است حتی الان هیئت امنای بقعۀ نجفی در تخت فولاد که گنبد آن چند دهه آجر بوده درخواست نموده اند روی آن کاشی کاری انجام گردد. یعنی جان گنبد ساخته می گردد و ممکن است چند دهه بعد کاشی کاری گردد. این کاشی لایه ای است که در معرض عوامل فرسایش است و وقتی بیننده سطح گنبد را از دور می بیند این خطای چشم است که تیرگی روی کلیت آن اثر می گذارد و روشنی هم همین طور است.

گنبد شیخ لطف الله آلوده و کثیف است

خطابخش، مدیر پایگاه دنیای نقش دنیا نیز تأکید می نماید: ما سال ها گنبد شیخ لطف الله را به این رنگ دیده ایم و فکر می کنیم رنگ گنبد این است درحالی که نمی دانیم گنبد چقدر آلودگی دارد و کثیف است.

او در خصوص استفاده از تکنولوژی نانو برای ماندگاری این مرمت گفت: در یک دورۀ زمانی طنابی از گنبد تا پایین وصل بوده و پی شتر را به این طناب ها می بستند و دورتادور گنبد می گرداندند و به این ترتیب هم گنبد را تمیز می کردند و هم مانع نفوذ رطوبت می شد، ما هم باید چنین فکری بکنیم یا اینکه هرچند سال یک بار داربست بزنیم و پاک سازی انجام دهیم و یا از نانو استفاده کنیم که البته نانو هم نهایتاً سه سال ماندگار است.

دو یا سه هفته دیگر، شروع مرمت ترک سوم

خطابخش در خصوص زمان مرمت سایر ترک های گنبد مسجد شیخ لطف الله می گوید: اگر همین الان سه میلیارد به من بدهند درجا تمامش می کنم اما اعتبارات من محدود است و من هم شیخ لطف الله را دارم، هم عالی قاپو و هم مسجد امام را. یونسکو هم هیچ اعتباری در اختیار پروژه های ثبت دنیای نمی گذارد و این قانونش است چون موسسه ای است که خودش درآمد خاصی ندارد و تا زمانی که اثر در معرض خطر نرود هیچ یاریی نمی نماید ضمن اینکه در آن صورت هم اگر آن کشور پول نداشته باشد از کشورهای عضو می خواهد که به او یاری نمایند. برای ما کسر شأن است که دستمان را جلوی کشورهای دیگر دراز کنیم ضمن اینکه یونسکو همواره کشور ایران را کشور وضع خوبی می داند و از ایران می خواهد که به کشورهای دیگر یاری کند. اما درمجموع هر ترک هشت ماه طول می کشد و من مجبورم در سال یک ترک کار کنم و نمی توانم همه ترک ها را پایین بکشم اما حدود دو یا سه هفته دیگر داربست برای ترک بعدی زده خواهد شد.

ترک تشریفات برای پروژه های خاص مرمتی

او رقم اعلام شده در مناقصۀ مرمت دو ترک مرمت شدۀ گنبد شیخ لطف الله را 400 میلیون تومان عنوان می نماید که با ترک تشریفات 10 درصد پایین تر اجرا شده است. خطابخش ادامه می دهد: متأسفانه پیمانکاران شرایط مناقصه را در سایت مناقصات کشوری به خوبی نمی خوانند و وقتی ما شرایط را از آن ها می خواهیم آن شرایط را ندارند و ما می توانیم آن ها را رد کنیم. به همین دلیل شکایت هایی پیش می آید و من با توجه به این شکایت ها موضوع را نزد استانداری و بازرسی مطرح کردم و آن ها قبول کردند که پروژه های شاخص میراثی حتماً ترک تشریفات گردد. قانون دولت است که پروژه های مرمتی هم در سایت مناقصات قرار بگیرند اما بر اساس صحبت های اجرا شده با استانداری و بازرسی پروژه های شاخص مثل مجموعه بناهای میدان نقش دنیا، چهل ستون، مسجد جامع و باغ فین ترک تشریفات شده و در سامانه قرار نگیرند. البته ما پروژه های خیلی خاص تر هم داریم و می توانیم استعلام کنیم.

دانشجویان واحد مرمت کاشی را در این پروژه گذرانده اند

خطابخش با بیان اینکه پروژه مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله پارسال در دانشگاه هنر ارائه شد، تأکید می نماید: دکتر طالبیان معاون میراث فرهنگی کشور از این پروژه بازدید کردند، آقای عزیزی مدیر پایگاه های دنیای بازدید داشتند، آقای احمدی مدیر حفظ و احیای بناهای تاریخی کشور هم از پروژه بازدید کردند و همه می دانند پروژه در چه حدی است. این پروژه در شورای فنی هم ارائه شده است. آقای اللهیاری ریاست میراث فرهنگی استان اصفهان هم هر روز بازدید داشته اند. آقای اسفنجاری همین جا برای دانشجویانشان تدریس کردند و اگر موردی بود باید همان موقع ارائه می کردند و غیرممکن بود ما نظری که کارشناسی بوده باشد قبول نکنیم. بسیاری دانشجویان دانشگاه هنر واحد مرمت کاشی را در این پروژه گذرانده اند. حتی گروه بین المللی ایساکا خودشان بالای گنبد رفتند و وقتی پایین آمدند به ما گفتند دوست داریم بیاییم و کار یاد بگیریم و این کاری که انجام می گردد بی نظیر است.

ابراز تأسف از قیاس مع الفارق

سرپرست دفتر مرمت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان به قیاس مسجد شیخ لطف الله با توپ پلاستیکی در تصاویر رسانه ای اشاره نموده و با تأسف می گوید: من وقتی عکس توپ و گنبد را در کنار هم دیدم به عنوان یک اصفهانی و نه به عنوان مدیر میدان برایم خیلی سنگین تمام شد و با خودم گفتم چرا رسانه ها به این تشبیه حساسیت نشان ندادند و هیچ خبرنگاری توی دهان آن کسی نزد که این کار را نموده است و گنبد باارزش ما را به چنین چیزی تشبیه نموده است؛ اگر او را می دیدم حاضر بودم بروم زندان ولی می خواباندم توی صورتش که دندان هایش بریزد؛ ولی همه حمله کردند که این چه مرمتی است! البته کوتاهی از ما بوده و من قبول دارم که باید روشن می کردم که این مرمت اصولی است و الان هم می گویم که دفتر ما به روی خبرنگارها باز است.

و در پایان این سکانس است که استاد رحمت الله رضایت می گوید: حرف ها همواره بوده اند و با برشمردن بعضی از سوابق خود می گوید: من متولد سال 1327 در محله طوقچی هستم، سواد ندارم اما از بچگی نزد پدرم استاد محمدعلی رضایت کارنموده ام و اکنون پسرانم مهدی و محمدرضا همراهم هستند. میراث ما در غربت گیر افتاده است. من دوست داشتم این گنبد را کار کنم اگرچه خیلی حرف به ما زدند و برچسب چسباندند اما خواستم کاری کنم که بماند و بقیه بیاموزند.

سکانس پایانی؛ پشت بام مسجد شیخ لطف الله

یکی یکی پله های مسجد را بالا می رویم و چه سخت است این صعود... از استاد مهدی رضایت می پرسیم: روزانه چند بار این پلکان را طی طریق می کنید و پاسخ متجاوز از بیست بار است!

پازل 35 قطعه ای هر ترک

مهدی رضایت، پیمانکار پروژۀ مرمت کاشی های گریو و یک ترک گنبد مسجد شیخ لطف الله در حضور رسانه ها و بر روی پشت بام مسجد، می گوید: ما برای مرمت دو ترک گنبد تا ارتفاع هفت متری داربست زدیم. پیشرفت کار کاملاً علمی و با نظرات کارشناسان بود و بازدید از کارگاه هم برای همه آزاد بود. وقتی خانم دکتر دستور دادند داربست بزنیم و از بالا و آسیب ها را ببینیم آن زمان متوجه شدیم که عمق فاجعه بیشتر از اعوجاج و طبله شدن است و نه بندی وجود دارد و نه ملاط مقاومی یعنی گچ پودر بود و به همین دلیل پازل 35 قطعه ای هر ترک را پایین آوردیم، یک پازل بسیار بزرگ، هرچند که هفته ها بحث داشتیم که اگر کاشی ها پایین نیامد چه کنیم و ازاین رو آدم باید ازلحاظ روحی خیلی مقاوم باشد تا بتواند این کار را به انجام برساند. کل گنبد را با ماژیک و به صورت دستی در ابعاد یک به یک بر روی پلاستیک پیاده کردیم. تمام خط ها را نیم سانت نیم سانت سوزن زدیم و 85 مترمربع را این کار را انجام دادیم.

او ادامه می دهد: گنبد این مسجد تنها نیرویی که نمی خواست کاشی کار بود و یک مجموعه علمی و تجربی می خواست که بتوانند قالب را بسازند.

رضایت می گوید: درواقع فرض کنید یک پرتقال دارید که باید برعکسش را بسازید! حالا این مجموعه باید اجرا می شد ساخت قالب انجام و پلاستیک روی قالب پهن شد و دقیقاً یکسان به قالب چسبید. تمام نقاط روی پلاستیک را به قالب انتقال دادیم، بندها اصلاح و خطوط تثبیت شد، رنگ آمیزی قالب انجام شد و طرح قالب البته به صورت برعکس آماده شد. کاشی ها پاکسازی و اسیدزدایی شد و هر کاشی باید روی قطعه خودش در جای خودش جای می گرفت. حل کردن این پازل پنج ماه طول کشید در عین حل کردن پازل کاشی هایی که لب پَر بودند مرمت و پشتشان رنگ آمیزی شد چون وارونه اش را داشتیم. در بحث کاشی معرق باید پارچه نصب گردد. اگر مرمت موضعی انجام می شد جای گل ها جابجا می شدند و بعد از کجا می توانستم بالا در سرهای خودشان بگذارم و ضمناً در آن صورت امکان زیرسازی نبود درحالی که درواقع زیرسازی این گنبد مشکل داشت و اگر زیرسازی مشکل داشته باشد آب نفوذ می نماید گریو را می گیرد. ولی الان مرمت یک چهارم گریو اجرا شده است.

احتمال وجود 10درصد تغییر در محاسبات سازه

او با اشاره به مرمت سال 1313 در گنبد مسجد شیخ لطف الله تصریح می نماید: سه متر گنبد را یکرنگ دیگر می بینیم و این سه متر همان بخشی است که سال 1316 مرمت شده است یعنی نره ای که کارنموده اند را ساب داده اند و به همین دلیل اختلاف رنگ بین این دو نره وجود دارد؛ درواقع وقتی نره نو کار می گردد خیلی براق است. الان هم ترک های جدید مرمت شده باید آب باران بخورد تا شورۀ گچِ آن شسته گردد.

مرمتگر گنبد مسجد شیخ لطف الله با اشاره به محاسبات سازه ای در مرمت این گنبد می گوید: تمام وزنی که از روی گنبد برداشته می شد باسکول می رفت و وزن می شد، هم چنین مصالحی که به کارگاه وارد می شد نیز وزن می شدند، ما کم وزیاد وزن سازه را محاسبه کردیم و همان وزن پیاده شده دوباره روی گنبد اجراشده است و فقط ممکن است 10 درصد تغیر داشته باشد.

رضایت ادامه می دهد: مهندس عسکری به عنوان ناظر، پدرم استاد رحمت الله رضایت، بنده به عنوان فوق لیسانس مهندسی عمران، برادرم کارشناس مهندسی عمران، خانم دکتر خطابخش و آقای دکتر بهشاد حسنی هم در بخش تزئینات عضو این تیم بوده اند و ما در هر مرحله پروژه با هم صحبت می کردیم. حتی در خصوص گچ مورد استفاده نیز آنالیز های زیادی انجام شد و ما یک نوع گچ از مشهد و سه برند گچ شاخص، آینه و صدف از سمنان را هم تست و رد کردیم تا درنهایت به گچ دلخواه رسیدیم و برای مرمت سایر ترک ها سرعت اجرا بالاتر است چون قالب را داریم اما در خصوص گچ باید بازهم آزمون گردد چون کوره به کوره و معدنی است.

به گزارش ورزش و تندرستی، حالا پله های مسجد را از پایان یکی یکی به ابتدا بازمی گردیم و گویی از آسمان به زمین و از عرش به فرش می رسیم! اما همچنان منتظر می مانیم تا متخصصان نیز بر این عرش دست یافتنی قدم بگذارند و در بازدید میدانی از پروژۀ مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله نظرات علمی خود را ابراز نمایند، دیداری که مشاور رسانه ای اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان از آن خبر خواهد داد و امید، که آن ها بر تائید پروژۀ مرمت یکی از زیباترین گنبدهای تاریخی دنیا صحه بگذارند.