دومین قلعه دختر کرمان - ورزش و تندرستی

به گزارش ورزش و تندرستی، در حومه شهرکرمان دو قلعه باستانی وجود دارد که هردو قلعه دختر نام دارند. یکی قلعه ای است که از گل ساخته شده و در ارتفاعات مابین زریسف و کوه مسجد صاحب الزمان بنا شده است.دیگری قلعه ای است سنگی که در شمال شهر و در دست چپ راهی که بزرند می رود واقع است و با جاده کمربندی شهرنزدیک به ده کیلومترفاصله

دومین قلعه دختر کرمان

نویسنده:همایون صنعتی

در حومه شهرکرمان دو قلعه باستانی وجود دارد که هردو قلعه دختر نام دارند. یکی قلعه ای است که از گل ساخته شده و در ارتفاعات مابین زریسف و کوه مسجد صاحب الزمان بنا شده است.دیگری قلعه ای است سنگی که در شمال شهر و در دست چپ راهی که بزرند می رود واقع است و با جاده کمربندی شهرنزدیک به ده کیلومترفاصله دارد.در شمال جلگه شهر کرمان صخره ای سر به آسمان کشیده و قلعه دختر مورد بحث این نوشته بر قله این صخره بنا شده است.صخره ای که قلعه بر فرازش ساخته شده است در حدود چهارصد متر بلندی دارد و سطح بام آن بیش از بیست هکتار است.

تنها راه بام صخره از تنگه باریکی است که در سایه انداز شمالی صخره می باشد. ظاهراً تنها راه رسیدن به محل قلعه از این تنگه است به همین مناسبت در دامنه صخره، استحکامات و دیوار و برجهای مفصلی جهت محافظت مدخل تنگه ساخته شده است.

طول دیوارهای محافظ مدخل تنگه نزدیک به نیم کیلومتراست و عرض پی سنگی آن از دو متربیشتراست.تا ارتفاع دو متر جرز را از سنگ بنا کرده اند و بر روی آن دیوار خشتی و گلی قطوری ساخته اند.

یکی از ویژگیهای این قسمت از قلعه طاق نماهائی است که دورتا دورمحوطه را فرا گرفته و همه آنها در واقع پنجره های باز و بدون در می باشد.درداخل این محوطه بسیار وسیع آثارچند عمارت کوچک گلی دیده می گردد.

دروازه محوطه رو به شمال باز می گردد و خرابه های برجهای محافظ هنوز پابرجا است و محل دروازه را دقیقاً معین می نماید.شیب محوطه محصور در برج و باروی مدخل قلعه زیاد و تند است و بعد از چند دقیقه راه رفتن شمرده بمدخل تنگه می رسید. ازاین جا دید قسمتی از دیوارها و استحکامات اصلی قلعه آغاز می گردد.

دو برج طویل که آثاریکی ازآنها با بیست متر ارتفاع هنوز وجود دارد،دو طرف مدخل تنگه را محافظت می کرده است.از این دو برج فقط دو واشدگاه به صورت و دایره به جای مانده است.بلافاصله بعد از این دو واشدگاه تنگه بدل بشکافی می گردد که صعود ازآن فقط با سبک صعود از ته چاه ممکن است.ازهمین جا ابتدای ساختمان پله بزرگ چند صد متری و با عرض گاهی سه یا چهار مترآغاز می گردد.درحدود پنجاه مترارتفاع بالاتر پله کان به کلی فرو ریخته و راه قطعه شده است.بایستی با سرانگشتان دست و پا چند متری ازدیوار سنگی تقریباً عمودی بالا رفت و آنگاه به آرامی ازروی سنگی صاف و لغزنده بدست راست خزید و بازچند متری با نوک انگشتان دست و پا بالا رفت،آنگاه بقایای پله کان دوباره پیدا می گردد و بقیه راه مثل آب خوردن سهل و ساده است.شیب پله کان معقول و حساب شده است.چهارپا،به خصوص قاطربه آسانی ازآن می گذرد.بعد از چند دقیقه دو راهی پیدا می گردد که یک راه آن ادامه پله کان است و دیگری پاطاقیاست که به طورمتوسط دو متر عرض دارد و طولش از نیم کیلومتر زیادتر است. دراینجا هم به جای مانده برجهای محافظ دیده می گردد.

اگر درپاطاق بین پنجاه الی صد متر پیش برویم چشم انداز جالب و دیدنی قسمتی از برج و باروی واقع درسایه انداز شمالی صخره دیده می گردد که وسعت آن حیرت انگیز است. پله کان چند دقیقه دیگر ادامه می یابد، ناگهان دیوار سنگی حجیمی راه را قطع می نماید این دیوار،جدا یکی ازدهها مخزن بزرگ آب قلعه است.

در قلعه، مخازن آب متعدد بنا شده است که ظرفیت برخی ازآنها چند صد هزار لیتر آب است. اگرارتفاع خاکی که در سمت راست این دیوار وجود دارد بالا روید بعد از چند لحظه وارد قلعه می شوید.

صخره را به دو قسمت سایه اندازجنوبی و سایه اندازشمالی می توان تقسیم نمود. پهنای سایه اندازجنوبی صخره از سایه انداز شمالی کمتراست.سایه انداز شمالی از دو دره موازی ساخته شده است.دراین دره ها که بزرگترآنها را دره الف و کوچکتر آنها را دره ب خواهیم خواند آثار ساختمانی جالبی وجود دارد.بر فراز یالی که این دو دره را از هم جدا می نماید آثار چند مجموعه ساختمانی دیده می گردد آثار باستانی موجود در قلعه را به طریق زیر می توان درجه بندی نمود.

1-برج و بارو و استحکامات، 2-ابنیه مسکونی، 3- مخازن آب

1- برج و بارو و استحکامات

محیط برج و بارو و استحکامات قلعه که به دلیل طبیعی صخره به صورت دائره کاملی است بیشترازسه کیلومتراست.دراغلب نقاط دیوار صخره به صورت سطح استوانه است.

دیوارها و برجها همه از سنگ و ملاط بنا شده اند و در ساختن آنها هیچگونه سر هم بندی و اهمال نشده است.دردره الف بر لب پرتگاه و کنارآخرین مخزن آب که به شکل دایره است بنای سنگی بزرگی به جای مانده است که ازنظرسطح و حجم دست کم از نمای جنوبی عمارت موزه ایران باستان در تهران ندارد.کسانی که با سبک معماری و ساختمانی بناهای سنگی درکوهستانهای ایران آشنا می باشد از درجه دقت و ظرافتی که در ساختمان این بنا بکار رفته تعجب می نمایند.انحنای ملایم و متناسبی که به زوایای جرزها داده اند به بنا حالتی مجسمه وار داده است.

شاید دلیل این همه توجه و دقت به این بنا آن بوده است که نزدیک به هفتاد درصد از مخازن آب قلعه دراین دره واقع شده است. انبوه سفال شکسته که درنزدیک این بنا و در جوار مخزن آب دایره شکل دیده می گردد می تواند قرینه این مطلب باشد که محل تقسیم آب آشامیدنی دراین نقطه بوده است.

2-ابنیه مسکونی

در محیط چند صد هکتاری قلعه،دهها مجموعه ساختمانی وجود دارد که مساحت زیر بنای برخی ازآنها به چند هزار مترمربع می رسد.یکی ازاین مجموعه ها که بر روی یال مابین دره الف و ب قرار داد بیشترازدویست متر طول و بیست متر عرض دارد. در مرتفع ترین نقطه صخره که هم به سایه اند ازشمالی و هم به سایه اند از جنوبی مسلط است مجموعه ساختمانی بنا شده است که محوراصلی آن بارگاهی است به طول سی و شش متر و عرض 10/20 متر و دو طرف این بارگاه را اطاقهای متعدد با ابعاد معقول فرا گرفته است.

راهروهای متناسب و مستقیم،جرزهای ظریف و باریک سنگی حکایت از سلیقه و چیره دستی سازندگان و ساکنان قلعه می نماید.سقف ساختمانها بدون استثنا فرو ریخته است.چه ابنیه مسکونی باشد و چه مخازن آب.اما دو ردیف فرو رفتگی های منظم که در کف بارگاه فوق الذکردیده می گردد شاید جای ستونهائی بوده است که سقف این سالن چهارصدمتری را نگاه می داشته است پهنای راهروهای این ساختمان و وسعت اطاقهای آن و طبع شکوهمند بنا می تواند قرینه ای باشد بر مورد استفاده این بنا.

در بر جنوبی همین ساختمان جای پی پله کانی که هم عریض بوده است و هم طویل به جای مانده است.پله کان منتهی به واشدگاهی می گردد که درجنوب آن آثارکوشک زیبا و کوچکی و برجا مانده است. این کوشک نه تنها استحکامات مخصوص خودش را داشته بلکه مخزن آب مخصوصی هم در جوارآن بنا شده است. طرح این کوشک و تناسب ابعاد آن درنقشه پیوست است.

در بناهای سنگی ملاط گل و آهک مصرف کرده اند.و با آنکه خشکه چینی کرده اند ساختمان طویل واقع بریال دره الف و ب خشکه چینی نشده است.اما مجموعه ساختمانی که در رأس قله ساخته شده با ملاط گل و آهک است.بناهائی که خشکه چینی است از نظر استحکام و ظرافت به هیچ وجه دست کم از ساختمانهائی که با ملاط ساخته شده اند ندارد.اما گذراندن زمستان در این ساختمانهای پرازسوزکار آسانی نبوده است. این مطلب به علاوه شکل بازارچه مانند ساختمان مزبورمی تواند قرینه ای باشد که ازاین بناها استفاده انبار و غیره می شده است.

3-مخزن های آب

حیرت انگیزترین پدیده موجود در قلعه مخازن و آب انبارهای قلعه است.تعداد این مخازن و آب انبارها پیش ازده است.در سایه اندازشمالی قلعه مخزنهای بزرگتر و متعددتری دیده می شوند تا در سایه انداز جنوبی.

در جنوب قلعه لااقل چهارمخزن دیده می گردد که یکی ازآنها واقعاً شگفت انگیز است. این مخزن که در واقع به صخره آویزان است نزدیک به سی متری عمق دارد و پهنای آن بیش ازبیست و پنج متراست. کسانی که در ساختن این مخزن دست به کار بوده اند دل شیر داشته اند. دیواری بر سر پرتگاهی مهیب که چند صد متر عمق دارد از سنگ ساخته اند که صدها تن آب را در خود جای می داده است.

مجموع ظرفیت مخازن آب قلعه به تحقیق از ده میلیون لیتر زیادتراست.ظاهراً این مخازن با آب باران پر می شده اند درصد از مخازن آب در دره های الف و ب ساخته شده اند.

در دره الف پنج مخزن وجود دارد که مرتفع ترنی آنها با ابعاد 27 در 5 /13 در 7 متر ظرفیتی نزدیک به دو و نیم میلیون لیتر دارد. نقشه این مخزن ضمیمه است.

دیوارآب نگهداری این مخزن که سیل بند هم هست از آجرساخته شده و هشت ستون بزرگ با مقطع چهارمترمربع آنرا نگهداری می کرده اند.ستونها هنوز هفته یا هشت متر خارج از گل و لای کف مخزن پدیداراست. در ساختن دیواری آجری نهایت دقت و مهارت بکاررفته و دیوار که بالا می آید در سه نوبت ازقطرآن کاسته می گردد. رعایت نکات دقیق مربوط به مقاومت مصالح ساختمان و فشارآب حکایت از سطح فرهنگ و دانش سازندگان مخزن می نماید.بلافاصله بعد از این سیل بند مسقف،مخزنی دیگر به شکل ذوذنقه وجود دارد که سقف آنرا هم هشت ستون قطورحمل می کرده است.

این دو مخزن شمالی و جنوبی هستند اما بلافاصله بعد ازآنها دو مخزن شرقی و غربی وجود دارد که طول یکی از آنها سی متر و دیگری 25 متربا پهنای هفت متر می باشد. این دو مخزن هم مسقف بوده اند.اما روشن است که به دلیل پهنای کم نیازی به ستون نداشته اند. مخزن بعدی که پنجمین مخزن واقع دراین دره و آخرین آنها می باشد درست لب پرتگاه است و خود از دو انبار دایره شکل تشکیل می گردد.در دره ب سه مخزن تقریباً به همین شکل و میزان دیده می گردد. در ساختن دیوار درونی مخزن ها آجرهای 30 سانتیمتر کار کرده و روی آنرا ملاط ساروج گرفته اند. دره الف را یا طاقی که قبلا ذکرآن آمد به تنگه مدخل دره و پله کان اصلی مربوط می سازد طول این پاطاق در حدود نیم کیلومتراست و در وسط آن، رو به شمال غاری وجود دارد.که ظاهراً چند طبقه است.یک طرف این پاطاق دیوار صاف و غیرقابل عبور صخره است و طرف دیگر آن پرتگاهی با عمق صدها متر، عبورازاین به کسانی که از گذرگاه باریک و مرتفع وحشت دارند توصیه نمی گردد.

منبع:نشریه پایگاه نور،شماره 17

/ن

منبع: راسخون