قوّت الاسلام؛ مسجدی تاریخی که رو به ویرانی است - ورزش و تندرستی

به گزارش ورزش و تندرستی، وابسته فرهنگی ایران در مومبای هند، گزارشی از بنای تاریخی مسجد قوت الاسلام در دهلی تهیه نموده و آن را برای انتشار در اختیار مهر قرار داده است. این گزارش در زیر از نظر مخاطبان می گذرد:

مسجد قوت الاسلام (Quwwat-ul-Islam Mosque) که همچنین به عنوان مسجد قطب یا مسجد بزرگ دهلی نیز شناخته می گردد، توسط قطب الدین آیباک، بنیانگذار سلسله مملوک (Mamluk) ساخته شده است. این نخستین مسجد در دهلی پس از فتح هندوستان توسط مسلمانان و قدیمی ترین نمونه باقیمانده از معماری غوریدها در شبه قاره هند است. در سال 1193 میلادی ساخت این مسجد جامی (مسجد جمعه) شروع شد. ایباک فرمانده نیروی انتظامی (پادگانی) محمد گوری در اشغال دهلی بود.

کار احداث مسجد قوت الاسلام در سال 1193 میلادی توسط قطب الدین ایباک، پس از پیروزی در برابر راجپوت ها شروع شد. مناره مسجد جامی به طور همزمان با ساخت مسجد قطب و تخریب معابد پیشین و یک مدرسه سانسکریت، برای سر دادن اذان، دعوت به نماز، و همچنین به عنوان قطب، محور یا قطب اسلام ساخته شد، اما به نظر می رسد که یک ساختار مستقل دارد که به عنوان مناره مسجد جامی خوانده می گردد، و یادآور سبک و طراحی مسجد آدایدین کاجوهر (Adhai-din-ka Jhonpra) یا مسجد اجمر در اجمر راجستان است که در همان زمان توسط ایباک ساخته شد.

بر اساس یک کتیبه فارسی که هنوز بر دروازه شرقی وجود دارد، مسجد توسط تخریب بیست و هفت معبد هندو و جین که قبلاً در زمان سلطنت توماراس و پریتریواراج چوهان ساخته شده بودند، برپا شده است. البته بخش های خاصی از معبد که در خارج از مسجد واقع شده است همچنان در شرایط مناسبی پابرجا هستند.

دست نوشته های تاریخی مورخ مسلمان، مولانا حکیم سعید عبدالحی، مسلمانان و قطب الدین ایباک را به قتل عام مردم قرقیزستان متهم می نماید. البته این الگو در دوران سلطنت ایباک رایج بود، هرچند که استدلال می گردد که چنین فتنه گرایی بیشتر از سیاست نشات گرفته است تا دین. با این وجود، برخی از مورخین و مسافرین مسلمان قرون وسطایی اغلب ساخت این مجتمع را به مملوک سلطان ایلتوتمیش (Mamluk Sultan Iltutmish) به جای قطب الدین ایباک منسوب می دانند.

این مسجد یکی از اولین مساجد ساخته شده در هند است. ابعاد اصلی مسجد حیاط، 33 متر در 33 متر سالن دعا واقع در غرب، 45 متر در 12 متر است. مسجد دارای ستون های خاکستری ساخته شده از سنگ با سه انحنا در شرق و دو انحنای عمیق در شمال و جنوب است. در سال 1296، به ابعاد مسجد در شمال و جنوب به اندازه 35 متر به افزوده شد.

ستون آهنی معروف بر روی سنگفرش در مقابل آن واقع شده است، در حالی که مناره قطب در ضلع غربی ورودی اصلی واقع شده است. قوس مرکزی این مسجد به شکل طاق رومی است و به عرض 6.5 متر در ارتفاع 16 متر دارد. قوس های جانبی، کوچکتر هستند. بر روی لوح سنگی متون مذهبی و گل های برجسته حک شده است.

در ورودی ها این حیاط نیز از طاق های پر زرق و برق و آراسته گرفته شده از تخریب معابد استفاده شده است، ستون های آن به طور گسترده ای در سرتاسر عمارت خودنمایی می نمایند. هر آنچه که امروزه از حرم در قسمت غربی به جا مانده، مجموعه ای از راهروها با سقف های کوتاه و طاق های به هم پیوسته ای است که فضای مهیا شده برای عبادت نمایندگان را نمایش می دهد.

گسترش این مسجد بعد از مرگ قطب الدین نیز ادامه یافت. جانشین قطب الدین، ایلتوتمیش، سالن اصلی نماز را با اضافه کردن سه قوس دیگر وسعت داد. در زمان ایلتوتمیش، امپراطوری مملوک به اندازه کافی تثبیت شده بود که سلطان می توانست بسیاری از سنگ تراشان و بناهای مسلمان و هندو را به خدمت احضار کند و همچنین به دلیل اینکه مصالح استفاده شده از مواد حاصل از تخریب معابد قدیمی نبود، قوس هایی که تحت نظر ایتوتمیش به مسجد اضافه شده است، از نظر سبک در مقایسه با آنچه قطب ساخته بود، اسلامی تر است. بعضی از افزوده ها به مسجد نیز توسط آلاودین خلجی، از جمله دروازه آلای، ورودی اصلی به مسجد با سنگ قرمز و سنگ مرمر سفید در سمت شرق حیاط مسجد در 1300 میلادی انجام شد.

امروزه این مسجد در حال ویران شدن است اما قوس های معماری به همراه سرتیرها یا زیرسقف های شکیل، نقش های گل برجسته و الگوهای هندسی از سازه های معماری اسلامی در آن رخ نمایی می نمایند. در سمت غربی مسجد قوت الاسلام، مقبره ایلتوتمیش توسط سلطان آن موقع، در سال 1235 ساخته شده است.